مدت زمان مطالعه: ۶ دقیقه
نوشته شده توسط: زمین پی جویان نگار
تاریخ انتشار مقاله: ۱۴۰۲/۰۲/۰۱
تاریخ به روزرسانی: 1402/05/09
ژئوتوریسم چیست؟
در معرفی مناطق مهم ژئوتوریسم ایران، ابتدا به تعریف ژئوتوریسم میپردازیم. ژئوتوریسم در واقع از دو کلمه ژئو (زمین شناسی، معدن کاری و ژئومورفولوژی) و توریسم (گردشگری) ساخته شده است که در دهه های گذشته یکی از بخش های اصلی بازار گردشگری را تشکیل داده و بیشتر مخاطبان آن زمین شناسان می باشند. ژئوتوریسم در واقع به معرفی پدیده های زمین شناسی برای حفظ هویت مکانی آنها میپردازد. مهمترین اهداف ژئوتوریسم شامل موارد ذیل می باشد:
شناسایی و معرفی پدیده های زمین شناسی
بررسی علت تشکیل پدیده های زمین شناسی
ارائه راهکاری برای حفظ این پدیده ها
حفظ و نگهداری پدیده های زمین شناسی
ژئوپارک ها نیز یکی از مقصدهای اصلی زمین گردشگران بوده که شامل چندین پدیده بارز زمین‌شناسی، باستان شناسی، بوم شناسی و حتی میراث فرهنگی در یک مکان می باشد. هدف از احداث ژئوپارک ها حفظ و نگهداری میراث زمین شناختی است که در توسعه اقتصادی محلی نقش موثری دارد. کشور ایران به دلیل وجود ساختار زمین‌شناسی و معدنی منحصر به فرد خود از قابلیت خاصی در حوزه ژئوتوریسم(ژئوپارک) برخوردار است. در این مقاله به بررسی چند نمونه از مهمترین مناطق ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران می پردازیم.
ژئوپارک جهانی قشم
ژئوپارک قشم با وسعت حدودا ۳۰۰ کیلومتر مربع یکی از اولین ژئوپارک های غرب آسیا و خاورمیانه می باشد که در سال ۱۳۸۵ به ثبت جهانی رسیده است. از نظر زمین شناسی جزیره قشم در بخش جنوبی زون ساختاری زاگرس قرار دارد و مربوط به آخرین دوره فاز کوهزائی آلپین (پلیو- پلیئستوسن) می باشد. سازندهای زمین شناسی شناسایی شده در این جزیره شامل سری پرکامبرین(سری هرمز) تا عهدحاضر می باشد. این مجموعه با بیش از ۲۵ ژئوسایت و سه اکوسیستم گوناگون مانند جنگل های حرا و سنگ های مرجانی(آهکی) دارای تنوع زمین شناختی، جانوری و گياهی زیادی می باشد، به طوریکه وسعت جنگل‌های حرا در جزیره قشم بيش از صد هزار هكتار است؛ از ژئوسایت‌های دیگر ژئوپارک قشم می‌توان به تنگه چاهکوه، جزایر ناز، دره ستارگان، پهنه‌های گلی و غیره نام برد. همچنین این مجموعه دارای هتل ژئوپارک نیز می باشد.
ژئوپارک طبس
ژئوپارک طبس در شرق ایران مرکزی و در شمال خراسان جنوبی با مساحتی حدود ۲۲.۷۷۱ کیلومتر مربع در نزدیکی شهر طبس قرار دارد. این ژئوپارک زیبا به بهشت زمین‌شناسی ایران معروف است و سیر تحولات دیرینه شناسی پرکامبرین تا اوایل کرتاسه را گذرانده است.
این مجموعه دارای پدیده های زمین‌شناختی، فرهنگی و طبیعی مانند ژئوسایت های رشته کوه شتری در بخش شرقی شهرستان طبس، کال جنی (دره جن) و کار سردر با جریان دائمی آب در روستای ازمیغان، مناطق کویری بی نظیر با تپه های ماسه ای ریگ شتران، همچنین معادن زغال سنگ فعال و قدیمی و نیز معادن سرب و روی ازبک کوه و چاه سرب می باشد.
ژئوپارک ارس
ژئوپارک ارس در شمال غربی ایران، استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۶۷۰ کیلومتر مربع به گستره شهرستان جلفا قرار دارد. این ناحیه از نظر موقعیت زمین شناسی، در ادامه رشته کوه قفقاز که مربوط به کوهزایی آلپ- هیمالیا واقع است. از نظر زمانی این محدوده از توالی رسوبی دوران پالئوزوئیک- مزوزوئیک(پرمین – تریاس) بوده و دارای سنگ های گرانیتی (مانند ارتفاعات کوه کیامکی) و چشمه های آب معدنی-تراورتن ساز و همچنین ساختارهای تکتونیکی متنوعی می باشد.
این ناحیه دارای ژئوسایت های مختلفی مانند پارک ملی کمتال، ژئوسایت زمین لغزه توهلوم، منطقه حفاظت شده ماراکال، ژئوسایت چشمه تراورتن ساز گئچی قالاسی و … بوده که تنوع زمین شناسی، گیاهی و زیستی متنوعی دارند. همچنین رودخانه مرزی ارس که در مرز ایران، کشور ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان قرار دارد که نقش مهمی در فرهنگ، تمدن و همچنین موقعیت جغرافیایی منطقه دارد.
پارک ملی تندوره
پارک ملی تندوره با مساحت بیش از ۷۳۴۳۵ هکتار نزدیکی شهرستان درگز، در استان خراسان رضوی و در مرز ایران و کشور ترکمنستان قرار دارد. از نظر زمین شناسی این مجموعه در زون ساختاری کپه داغ و دارای رخنمون سنگی سازند تیرگان (آهک) می باشد. این منطقه از نظر تنوع ژئومورفولوژی (ارتفاعات بلند و دره های عمیق)، چشمه های آب (بیش از ۳۰ چشمه آب)، پوشش گیاهی (با بیش از ۳۰۰ گونه گیاهی) کم نظیر می باشد.
غار علیصدر
مجموعه غار کارستی علیصدر، به طول ۱۱ کیلومتر (تاکنون تنها ۳ کیلومتر از آن قابل دستیابی است) در استان همدان و در نزدیکی شهرستان کبودرآهنگ واقع شده است. از نظر زمین شناسی این غار در زون ساختاری سنندج- سیرجان و در مجموعه واحدهای سنگی آهک، آهک های کریستالیزه شده، شیست های مربوط به دوره ژوراسیک قرار دارد. همچنین واحدهای آنذریتی، داسیتی و توده های نفوذی مربوط به سازند قم در این ناحیه رخنمون دارند. پدیده هایی مانند استالاگمیت‌ها و استالاکتیت‌ها که به علت انحلال شیمیایی سنگ های آهکی تشکیل میشوند، در این غار مشاهده میشود و عمق دریاچه این غار تا ۱۴ متر می رسد. این غار یکی از پربازدیدترین غارهای کشور محسوب میشود.
قلعه بهستان
این قلعه در استان زنجان و در بیست کیلومتری روستای ماهنشان قرار دارد. در اصلاح زمین شناسی واژه دودکش جن، هودو(HOODOO) نامیده میشود، در واقع هودو نوعی سازه قارچی شکل، دارای ستون های بلند باریک است که دراثر فرسایش رسوبات ساخته میشود. جنس این دودکش ها عمدتا کنگلومرا، توف و مارن مربوط به دوره زمین شناسی نئوژن و کواترنری می باشد. این قلعه دارای 69 اتاق و دو پله ها از دو طرف مجموعه است که امروزه در اثر تخریب و فرسایش فقط نمایی از اتاق ها باقی مانده است. در مجاورت این قلعه رود قزل اوزن و دریاچه پری قرار دارد.
تنگه رازیانه ایلام
تنگه رازیانه در ۵۷ کیلومتری شهر ایلام و در جاده، دره شهر (بدره) در نزدیکی روستای چنارباشی قرار دارد. از نظر زمین شناسی این منطقه از واحدهای آهکی مربوط به دوره زمین شناسی الیگومیوسن می باشند که به علت فرسایش، گسل ها و عملکرد آب های زیرزمینی در این منطقه، باعث تشکیل درز و شکاف هایی شده است و از میان این درز و شکاف ها رودخانه ای به طور دائمی روان است. نام این تنگه از گیاه رازیانه وحشی که در این منطقه به وفور یافت میشود گرفته شده است.
دریاچه نمک حوض سلطان
این دریاچه نمک در چهل کیلومتری شهرستان قم و در حاشیه بزرگراه تهران – قم با وسعت حدودا 40 کیلومتر قرار دارد. از نظر زمین شناسی این منطقه در جنوب رشته کوه های البرز واقع شده و در دوره الیگوسن-میوسن در دریای کم عمقی که شامل رسوبات ماسه سنگی، شیل و مارن (مربوط به سازند قم) قرار داشته و در نهایت در نتیجه فعالیت های پایانی کوهزائی آلپی از آب خارج شده و حوضه های بسته ای با شوری بالا در این منطقه تشکیل شده است. این دریاچه شور شامل دو چاله حوض سلطان (غربی) و حوض مره (شرقی) می باشد که توسط یک آبراهه به یکدیگر وصل میشوند. از این دریاچه به عنوان آینه‌ی طبیعی زیست بوم ایران یاد میکنند که بیش از 240 گونه از موجودات ریز و جلبک ها در این دریاچه زندگی میکنند و برای همین فواصل خاصی از سال این دریاچه به رنگ زیبای قرمز در می آید. بنابراین استان قم از نظر دریاچه های نمک و گنبدهای نمکی منطقه ی مهمی برای ژئوتوریسم و گردشگردی محسوب میشود.
چشمه علی دامغان
این چشمه در 35 کیلومتری شهرستان دامغان در استان سمنان قرار دارد. از نظر زمین شناسی این منطقه بخشی از ایران مرکزی است که دارای آهک های مربوط به سازند لار و سازند آهکی- مارنی سازند دلیچای می باشد و یکی از دلایل عدم تشکیل کارست وسیع در این منطقه مارن های مربوط به سازند دلیچای میباشد. این مجموعه دارای دو دریاچه در (شمال- جنوب) عمارتی که فتحعلی شاه قاجار ساخته است. در اطراف این مجموعه اقامتگاه های گردشگری جهت اقامت گردشگران وجود دارد و از یکی مهمترین مناطق ژئوتوریسم استان سمنان می باشد.
کوه های مینیاتوری چابهار
این کوه های بینظیر در جنوب استان سیستان و بلوچستان و در فاصله حدود ۴۰ کیلومتری از شهرستان چابهار به سمت بندر گواتر به طول ده ها کیلومتر قرار دارد. از نظر زمین شناسی این کوه ها، در ادامه کوه های زاگرس قرار ‘گرفته اند ولی توسط گسل میناب از زون مکران جدا شده و جزو زون ساختاری مکران محسوب میشوند. جنس این واحدهای رسوبی از مارن ژیپس دار همراه با میان لایه هایی از ماسه سنگ و پوسته های فراوانی از صدف نرم تنان می باشد که با توجه به مطالعات انجام شده، سن این واحدها میوسن زیرین تا بالایی می باشد. فرآیندهای تکتونیکی به دلیل فرورانش پوسته اقیانوسی عمان به زیر مکران و فرسایش های متعدد باعث شکل گیری این کوه ها در ارتفاع های مختلف و رنگ های متنوع شده است و به همین دلیل یکی از جذاب ترین و بی نظیر ترین پدیده های زمین شناسی و ژئوتوریسمی شده است. این کوه‌ها که به دلیل نوع رسوبات و شرایط فرسایش، کوه‌های مینیاتوری یا مریخی نام دارند. هر ساله گردشگران زیادی راهی سفر به این مسیر زیبا میشوند و به همین خاطر جهت رفاه این گردشگران، مجتمع گردشگری بزرگی با امکانات کامل در بین کوه های مریخی و دریای عمان آماده شده است.
