معرفی مناطق مهم ژئوتوریسم ایران

مدت زمان مطالعه: ۶ دقیقه

تاریخ انتشار مقاله: ۱۴۰۲/۰۲/۰۱

تاریخ به روزرسانی: 1402/05/09

ژئوتوریسم چیست؟

در معرفی مناطق مهم ژئوتوریسم ایران، ابتدا به تعریف ژئوتوریسم میپردازیم. ژئوتوریسم در واقع از دو کلمه ژئو (زمین شناسی، معدن کاری و ژئومورفولوژی) و توریسم (گردشگری) ساخته شده است که در دهه های گذشته یکی از بخش های اصلی بازار گردشگری را تشکیل داده و بیشتر مخاطبان آن زمین شناسان می باشند. ژئوتوریسم در واقع به معرفی پدیده های زمین شناسی برای حفظ هویت مکانی آنها میپردازد. مهمترین اهداف ژئوتوریسم شامل موارد ذیل می باشد:

شناسایی و معرفی پدیده های زمین شناسی

بررسی علت تشکیل پدیده های زمین شناسی

ارائه راهکاری برای حفظ این پدیده ها

حفظ و نگهداری پدیده های زمین شناسی

ژئوپارک ها نیز یکی از مقصدهای اصلی زمین گردشگران بوده که شامل چندین پدیده بارز زمین‌شناسی، باستان شناسی، بوم شناسی و حتی میراث فرهنگی در یک مکان می باشد. هدف از احداث ژئوپارک ها حفظ و نگهداری میراث زمین شناختی است که در توسعه اقتصادی محلی نقش موثری دارد. کشور ایران به دلیل وجود ساختار زمین‌شناسی و معدنی منحصر به ‌فرد خود از قابلیت خاصی در حوزه ژئوتوریسم(ژئوپارک) برخوردار است. در این مقاله به بررسی چند نمونه از مهمترین مناطق ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران می پردازیم.

ژئوپارک جهانی قشم

ژئوپارک قشم با وسعت حدودا ۳۰۰ کیلومتر مربع یکی از اولین ژئوپارک های غرب آسیا و خاورمیانه می باشد که در سال ۱۳۸۵ به ثبت جهانی رسیده است. از نظر زمین شناسی جزیره قشم در بخش جنوبی زون ساختاری زاگرس قرار دارد و مربوط به آخرین دوره فاز کوهزائی آلپین (پلیو- پلیئستوسن) می باشد. سازندهای زمین شناسی شناسایی شده در این جزیره شامل سری پرکامبرین(سری هرمز) تا عهدحاضر می باشد. این مجموعه با بیش از ۲۵ ژئوسایت و سه اکوسیستم گوناگون مانند جنگل های حرا و سنگ های مرجانی(آهکی) دارای تنوع زمین شناختی، جانوری و گياهی زیادی می باشد، به طوریکه وسعت جنگل‌های حرا در جزیره قشم بيش از صد هزار هكتار است؛ از ژئوسایت‌های دیگر ژئوپارک قشم می‌توان به تنگه چاهکوه، جزایر ناز، دره ستارگان، پهنه‌های گلی و غیره نام برد. همچنین این مجموعه دارای هتل ژئوپارک نیز می باشد.

تصویری از ژئوپارک قشم

ژئوپارک طبس

ژئوپارک طبس در شرق ایران مرکزی و در شمال خراسان جنوبی با مساحتی حدود ۲۲.۷۷۱ کیلومتر مربع در نزدیکی شهر طبس قرار دارد. این ژئوپارک زیبا به بهشت زمین‌شناسی ایران معروف است و سیر تحولات دیرینه شناسی پرکامبرین تا اوایل کرتاسه را گذرانده است.

این مجموعه دارای پدیده های زمین‌شناختی، فرهنگی و طبیعی مانند ژئوسایت های رشته کوه شتری در بخش شرقی شهرستان طبس، کال جنی (دره جن) و کار سردر با جریان دائمی آب در روستای ازمیغان، مناطق کویری بی نظیر با تپه های ماسه ای ریگ شتران، همچنین معادن زغال سنگ فعال و قدیمی و نیز معادن سرب و روی ازبک کوه و چاه سرب می باشد.

تصویری از ژئوپارک طبس

ژئوپارک ارس

ژئوپارک ارس در شمال غربی ایران، استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۶۷۰ کیلومتر مربع به گستره شهرستان جلفا قرار دارد. این ناحیه از نظر موقعیت زمین شناسی، در ادامه رشته کوه قفقاز که مربوط به کوهزایی آلپ- هیمالیا واقع است. از نظر زمانی این محدوده از توالی رسوبی دوران پالئوزوئیک- مزوزوئیک(پرمین – تریاس) بوده و دارای سنگ های گرانیتی (مانند ارتفاعات کوه کیامکی) و چشمه های آب معدنی-تراورتن ساز و همچنین ساختارهای تکتونیکی متنوعی می باشد.

این ناحیه دارای ژئوسایت های مختلفی مانند پارک ملی کمتال، ژئوسایت زمین لغزه توهلوم، منطقه حفاظت شده ماراکال، ژئوسایت چشمه تراورتن ساز گئچی قالاسی و … بوده که تنوع زمین شناسی، گیاهی و زیستی متنوعی دارند. همچنین رودخانه مرزی ارس که در مرز ایران، کشور ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان قرار دارد که نقش مهمی در فرهنگ، تمدن و همچنین موقعیت جغرافیایی منطقه دارد.

تصویری از رودخانه مرزی ارس

پارک ملی تندوره

پارک ملی تندوره با مساحت بیش از ۷۳۴۳۵ هکتار نزدیکی شهرستان درگز، در استان خراسان رضوی و در مرز ایران و کشور ترکمنستان قرار دارد. از نظر زمین شناسی این مجموعه در زون ساختاری کپه داغ و دارای رخنمون سنگی سازند تیرگان (آهک) می باشد. این منطقه از نظر تنوع ژئومورفولوژی (ارتفاعات بلند و دره های عمیق)، چشمه های آب (بیش از ۳۰ چشمه آب)، پوشش گیاهی (با بیش از ۳۰۰ گونه گیاهی) کم نظیر می باشد.

تصویری از پارک ملی تندوره

غار علیصدر

مجموعه غار کارستی علیصدر، به طول ۱۱ کیلومتر (تاکنون تنها ۳ کیلومتر از آن قابل دستیابی است) در استان همدان و در نزدیکی شهرستان کبودرآهنگ واقع شده است. از نظر زمین شناسی این غار در زون ساختاری سنندج- سیرجان و در مجموعه واحدهای سنگی آهک، آهک های کریستالیزه شده، شیست های مربوط به دوره ژوراسیک قرار دارد. همچنین واحدهای آنذریتی، داسیتی و توده های نفوذی مربوط به سازند قم در این ناحیه رخنمون دارند. پدیده هایی مانند استالاگمیت‌ها و استالاکتیت‌ها که به علت انحلال شیمیایی سنگ های آهکی تشکیل میشوند، در این غار مشاهده میشود و عمق دریاچه این غار تا ۱۴ متر می رسد. این غار یکی از پربازدیدترین غارهای کشور محسوب میشود.

تصویری از غار علیصدر

قلعه بهستان

این قلعه در استان زنجان و در بیست کیلومتری روستای ماهنشان قرار دارد. در اصلاح زمین شناسی واژه دودکش جن، هودو(HOODOO) نامیده میشود، در واقع هودو نوعی سازه قارچی شکل، دارای ستون های بلند باریک است که دراثر فرسایش رسوبات ساخته میشود. جنس این دودکش ها عمدتا کنگلومرا، توف و مارن مربوط به دوره زمین شناسی نئوژن و کواترنری می باشد. این قلعه دارای 69 اتاق و دو پله ها از دو طرف مجموعه است که امروزه در اثر تخریب و فرسایش فقط نمایی از اتاق ها باقی مانده است. در مجاورت این قلعه رود قزل اوزن و دریاچه پری قرار دارد.

تصویری از قلعه بهستان

تنگه رازیانه ایلام

تنگه رازیانه در ۵۷ کیلومتری شهر ایلام و در جاده، دره شهر (بدره) در نزدیکی روستای چنارباشی قرار دارد. از نظر زمین شناسی این منطقه از واحدهای آهکی مربوط به دوره زمین شناسی الیگومیوسن می باشند که به علت فرسایش، گسل ها و عملکرد آب های زیرزمینی در این منطقه، باعث تشکیل درز و شکاف هایی شده است و از میان این درز و شکاف ها رودخانه ای به طور دائمی روان است. نام این تنگه از گیاه رازیانه وحشی که در این منطقه به وفور یافت میشود گرفته شده است.

تصویری از تنگه رازیانه